Source :- BBC PUNJABI
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Getty Images
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ‘ਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਕੀਮਤੀ ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਲੱਭਣ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਕੀਤੇ ਹਨ।
2015 ਵਿੱਚ, ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਚਿਨਿਓਟ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ, ਤਾਂਬੇ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਭੰਡਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣਗੇ।
ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਦਾਅਵਾ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮਾਈਨਿੰਗ ਮੰਤਰੀ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮਾਈਨਿੰਗ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ੇਰ ਅਲੀ ਗੋਰਚਾਨੀ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਟਕ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 700 ਅਰਬ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ ਦੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।
ਸਥਾਨਕ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੂਬਾਈ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਅਟਕ ਵਿੱਚ 32 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 28 ਲੱਖ ਤੋਲੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਮੌਜੂਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਕੀਮਤ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਸ ਸੋਨੇ ਦੀ ਕੀਮਤ 600 ਤੋਂ 700 ਅਰਬ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ ਹੈ।
ਪਿਛਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮਾਈਨਿੰਗ ਮੰਤਰੀ-ਇੰਚਾਰਜ ਇਬਰਾਹਿਮ ਹਸਨ ਮੁਰਾਦ ਨੇ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਅਟਕ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧ ਅਤੇ ਕਾਬੁਲ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗਮ ‘ਤੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਟੀਵੀ ਚੈਨਲ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਸੀ ਕਿ ਕੁਝ ਲੋਕ ਅਟਕ ਨੇੜੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਖੁਦਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਹਸਨ ਮੁਰਾਦ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਧਾਰਾ 144 ਲਾਗੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਭਾਲ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਓਲਾਜਿਕਲ ਸਰਵੇ ਆਫ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ 25 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੋਂ 500 ਨਮੂਨੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸੋਨੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਸੋਨਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ?
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕਿੱਥੇ ਹਨ ਸੋਨੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰ?
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Getty Images
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਮਾਈਨਿੰਗ ਵਿਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਅਰਬ ਦੀ ਫਿਊਚਰ ਮਿਨਰਲਜ਼ ਫੋਰਮ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਖੈਬਰ ਪਖਤੂਨਖਵਾ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਲਗਭਗ 1.6 ਬਿਲੀਅਨ ਟਨ ਹਨ।
ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਲਗਭਗ ਡੇਢ ਤੋਂ ਦੋ ਟਨ ਕੱਚਾ ਸੋਨਾ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ‘ਰੇਕੋਡਿਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ’ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕੱਚੇ ਸੋਨੇ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਅਗਲੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਤੋਂ ਦਸ ਟਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਬਾਰੇ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ ਭੰਡਾਰ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਹੋਰ ਧਾਤਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਤਾਂਬਾ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਕੱਢਣ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਨ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਦੂਜੀਆਂ ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਊਰਜਾ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ, ਜਿਓਲਾਜਿਕਲ ਸਰਵੇ ਆਫ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ (ਜੀਐਸਪੀ) ਦੀ 2022-23 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਧਾਤਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਦਾ ਕੰਮ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜੀਐਸਪੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਗਿਲਗਿਤ-ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਾਰੀਤ ਹੰਕੋਈ ਵਿੱਚ ਤਾਂਬੇ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਖੋਜ ਲਈ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜੀਐਸਪੀ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਟਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਖੈਬਰ ਪਖਤੂਨਖਵਾ ਦੇ ਮਾਨਸਹਰਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਭੂ-ਰਸਾਇਣਕ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਪਲੇਸਰ ਗੋਲਡ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਤਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਅਟਕ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਜੀਓ ਫਿਜ਼ੀਕਲ ਸਰਵੇ ਅਤੇ ਨਮੂਨੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।
ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਖੈਬਰ ਪਖਤੂਨਖਵਾ ਵਿੱਚ ਪਲੇਸਰ ਸੋਨੇ ਦੇ ਸੰਭਾਵੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਚਿਤਰਾਲ, ਸਵਾਤ ਅਤੇ ਬਨੀਰ ਵਿੱਚ ਛੇ ਹਜ਼ਾਰ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਜਿਓਲਾਜਿਕਲ ਮੈਪਿੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
ਇੱਕ ਜੀਪੀਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਗੁਪਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ‘ਤੇ ਬੀਬੀਸੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਿੰਧ ਦੇ ਤਹਿਸੀਲ ਨਗਰ ਪਾਰਕਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੋਨੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਲੱਭੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਸੇਂਦਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, saindak.com.pk
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਸੂਬੇ ਦੇ ਚਾਗੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੇਂਦਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ 1990 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੀਨੀ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ, ਧਾਤ ਰਿਫਾਇਨਿੰਗ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ, ਬਿਜਲੀ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਕਲੋਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ।
ਸੇਂਦਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ‘ਤੇ ਪ੍ਰੀਖਣ 1995 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ 1,500 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਤਾਂਬੇ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਹੀ ਸਾਲ, ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੂੰ ਟਾਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ‘ਤੇ ਸਾਲ 2003 ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
2003 ਵਿੱਚ, ਚੀਨ ਦੀ ਮੈਟਾਲਰਜੀਕਲ ਕੰਸਟ੍ਰਕਸ਼ਨ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇਹ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਅਗਸਤ 2003 ਤੋਂ ਇਸ ਖਾਨ ਦੀ ਵਪਾਰਕ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਖੁਦਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਕੰਪਨੀ ਹੀ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
ਸੇਂਦਕ ਦੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ‘ਤੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੀ ਦੱਖਣੀ ਖਾਨ ਵਿੱਚ 7 ਕਰੋੜ 58 ਲੱਖ ਟਨ ਦੇ ਖਣਿਜ ਭੰਡਾਰ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 0.47 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਟਨ ਹੈ।
ਸੇਂਦਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੇ ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਪੰਦਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਟਨ ਬਲਿਸਟਰ ਤਾਂਬਾ, ਸਾਢੇ ਗਿਆਰਾਂ ਸੌ ਪੰਜਾਹ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਸੋਨਾ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਚਾਂਦੀ ਵੀ ਕੱਢੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੀ ਉੱਤਰੀ ਖਾਨ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 4 ਕਰੋੜ 64 ਲੱਖ ਟਨ ਖਣਿਜਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਾਂਬੇ ਦਾ ਔਸਤ 0.37 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸੀ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 0.14 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਟਨ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ 6346 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਸੀ।
ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਾਲ 2021 ਵਿੱਚ 16,000 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਤਾਂਬਾ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।
‘ਰੇਕੋਡਿਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ’ ‘ਤੇ ਵਿਵਾਦ
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Reuters
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੇ ਚਾਗੀ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਤਾਂਬੇ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਖਾਣਾਂ ਹਨ।
ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭੰਡਾਰਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਲਈ ਰੇਕੋਡਿਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਪਰ ਜਦੋਂ ਰੀਕੋਡਿਕ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕੰਪਨੀ, ਥੇਟਿਆਨ ਕਾਪਰ ਨੂੰ 2013 ਵਿੱਚ ਮਾਈਨਿੰਗ ਲਾਇਸੈਂਸ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪੂੰਜੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਵਾਦਾਂ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਦੋ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫੋਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਸੈਟਲਮੈਂਟ ਆਫ ਇਨਵੈਸਟਮੈਂਟ ਡਿਸਪਿਊਟਸ (IGSIT) ਨੇ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ‘ਤੇ ਜੁਰਮਾਨਾ ਲਗਾਇਆ।
ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਥੇਟਿਆਨ ਕਾਪਰ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਸ਼ੇਅਰਧਾਰਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕਨੇਡਾ ਦੀ ‘ਬੈਰਿਕ ਗੋਲਡ’ ਨਾਮ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ‘ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ।
ਮਾਰਚ 2022 ਵਿੱਚ, ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਬੈਰਿਕ ਗੋਲਡ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਵਿਚਕਾਰ ਰੇਕੋਡਿਕ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਅਗਸਤ 2023 ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ‘ਮਿਨਰਲਜ਼ ਸਮਿਟ’ ਵਿੱਚ, ਬੈਰਿਕ ਗੋਲਡ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਮਾਰਕ ਬ੍ਰਿਸਟੋ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਰੇਕੋਡਿਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਟੀਚਾ 2028 ਤੱਕ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਤੋਂ ਉਤਪਾਦਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਚਿਨਿਓਟ ਦੇ ਸਟੋਰ
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Getty Images
ਸਾਲ 2015 ਵਿੱਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਚਿਨਿਓਟ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਟਨ ਲੋਹੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਭੰਡਾਰ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਲੋਹੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਿਆਨ ਦੇਣ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ‘ਅਗਲੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੱਲ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ।’
ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ, ਸਥਾਨਕ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਚਿਨਿਓਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ, ਪੰਜਾਬ ਮਿਨਰਲ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਡਾਕਟਰ ਸਮਰ ਮੁਬਾਰਕ ਮੰਦ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਛੇ ਸਾਲ ਦੇ ਐਕਸਪਲੋਰੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਚਿਨਿਓਟ ਵਿੱਚ 261.5 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਉੱਚ-ਪੱਧਰ ਦੇ ਲੋਹੇ ਅਤੇ 36.5 ਮਿਲੀਅਨ ਤਾਂਬੇ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਟੀਲ ਮਿੱਲ ਅਤੇ ਤਾਂਬਾ ਰਿਫਾਇਨਰੀ ਤੋਂ 4 ਕਰੋੜ 50 ਲੱਖ ਟਨ 99.6% ਸ਼ੁੱਧ ਲੋਹਾ ਅਤੇ 15 ਲੱਖ ਟਨ ਸ਼ੁੱਧ ਤਾਂਬਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇਗਾ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਇੱਥੋਂ ਸੋਨਾ ਕਿੰਨਾ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।
‘ਪਲੇਸਰ ਗੋਲਡ’ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਵੀ ਭੰਡਾਰ
ਕਰਾਚੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਜਿਓਲਾਜੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਡਾਕਟਰ ਅਦਨਾਨ ਖਾਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸੋਨਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਗਨੀਅਸ ਅਤੇ ਮੇਟਾਮਾਰਫਿਕ ਚੱਟਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਅਜਿਹੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਪਹਾੜ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਅਪਰ ਦੀਰ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦ ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਜਿਓਲਾਜੀ ਵਿਭਾਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਡਾਕਟਰ ਇਹਤੇਸ਼ਾਮ ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਗਿਲਗਿਤ, ਹੰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਗਜ਼ਰ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਪਰ ਦੀਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚਿਤਰਾਲ ਤੱਕ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਤਾਂਬਾ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਡਾਕਟਰ ਇਹਤੇਸ਼ਾਮ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਹਿਯੋਗੀ ਖਣਿਜ ਵਜੋਂ ਅਕਸਰ ਸੋਨਾ ਵੀ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
“ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਸੌ ਟੁਕੜੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ 0.1 ਜਾਂ 0.2 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸੋਨਾ ਮਿਲਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।”
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Getty Images
ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਕਣਾਂ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਦਨਾਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, “ਜਦੋਂ ਨਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵਗਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੱਥਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੋਨੇ ਦੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ।”
“ਜਦੋਂ ਇਹ ਨਦੀ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਵਹਾਅ ਦਾ ਬਲ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਧਾਤ ਦੇ ਕਣ ਨਦੀ ਦੇ ਤਲ ‘ਤੇ ਟਿਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਸੋਨੇ ਨੂੰ ਪਲੇਸਰ ਸੋਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।”
ਡਾਕਟਰ ਇਹਤੇਸ਼ਾਮ ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੋਜ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਐਕਸੀਲੈਂਸ ਇਨ ਜਿਓਲਾਜੀ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਤਾਹਿਰ ਸ਼ਾਹ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿੱਚ, ਗਿਲਗਿਤ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਦੇ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਖੋਜ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ‘ਪਲੇਸਰ ਗੋਲਡ’ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇ ਸਬੂਤ ਮਿਲੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਦਨਾਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਟਕ ਤੱਕ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਭੰਡਾਰ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਘਰੇਲੂ ਉਦਯੋਗ ਲਗਾਏ ਹੋਏ ਹਨ।
ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਭੰਡਾਰ ਇੰਨੇ ਵੱਡੇ ਨਹੀਂ ਹਨ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਰਸਮੀ ਉਦਯੋਗ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ।
ਡਾਕਟਰ ਇਹਤੇਸ਼ਾਮ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੇਂਦਕ ਵਿੱਚ ਤਾਂਬੇ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਸੋਨੇ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਅਪਰ ਦੀਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੈ।
“ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਦੇ ਚਾਗੀ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਸੋਨੇ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਹੈ।”
ਡਾਕਟਰ ਇਹਤੇਸ਼ਾਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਵਜ਼ੀਰਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਤਾਂਬਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਸੋਨਾ ਵੀ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਹਿਯੋਗੀ ਖਣਿਜ ਵਜੋਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਣਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।”
ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਦਨਾਨ ਖਾਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਅਚਾਨਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਖੋਜ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗ ਵਿਚਕਾਰ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀਆਂ।
ਬੀਬੀਸੀ ਲਈ ਕਲੈਕਟਿਵ ਨਿਊਜ਼ਰੂਮ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ
source : BBC PUNJABI
