ઇન્કમટૅક્સ રિટર્ન ભરવું કોના માટે ફરજિયાત છે, રિટર્ન ન ભરો તો શું થાય?

અત્યારે ઇન્કમટૅક્સ રિટર્ન ભરવાની સિઝન ચાલી રહી છે અને 31 જુલાઈ, 2025 એ આઇટી રિટર્ન ભરવાની છેલ્લી તારીખ છે.

આ વખતના કેન્દ્રીય બજેટમાં લોકોને આવકવેરામાં મોટી રાહત આપવામાં આવી છે. હવેથી પગારદાર વર્ગને વાર્ષિક 12.75 લાખ રૂપિયા સુધીની આવક પર ઇન્કમટૅક્સ ભરવો નહીં પડે, જ્યારે અન્ય કરદાતાઓ માટે 12 લાખ રૂપિયા સુધીની વાર્ષિક આવક ટૅક્સ ફ્રી રહેશે.

તેના કારણે ઘણા લોકોમાં આ વખતે ઇન્કમટૅક્સ રિટર્ન ભરવા અંગે ગૂંચવણ અને ગેરમાન્યતા છે.

ભારતમાં પાન કાર્ડ અને ઇન્કમટૅક્સ રિટર્ન વિશે પહેલેથી સામાન્ય કરદાતાઓમાં ઘણી ખોટી માન્યતાઓ પ્રવર્તે છે, જેમ કે આઇટી રિટર્ન કોણે ભરવું જોઈએ, કેટલી આવક હોય તો રિટર્ન ફાઇલ કરવું ફરજિયાત છે, રિટર્ન ભરવામાં ન આવે તો શું થાય, વગેરે.

બીબીસીએ આ વિશે ચાર્ટર્ડ એકાઉન્ટન્ટ અને ટૅક્સ નિષ્ણાત કરીમ લાખાણી સાથે વાત કરીને આઇટી રિટર્ન અને પાન કાર્ડ વિશે કેટલાક મહત્ત્વના સવાલોના જવાબ જાણવાનો પ્રયાસ કર્યો છે.

કરીમ લાખાણીએ કહ્યું કે તમારી કુલ આવક મૂળભૂત મુક્તિમર્યાદાથી વધુ હોય તો આઇટી રિટર્ન ભરવું પડે. એટલે કે સામાન્ય કરદાતા (60 વર્ષથી ઓછી વય)ની વાર્ષિક આવક 2.50 લાખ રૂપિયાથી વધુ હોય, સિનિયર સિટીઝન (60થી 80 વર્ષ)ની આવક ત્રણ લાખ રૂપિયાથી વધુ હોય, સુપર સિનિયર સિટીઝન (80 વર્ષથી વધુ)ની વાર્ષિક આવક પાંચ લાખથી વધુ હોય તો આઇટી રિટર્ન ભરવું ફરજિયાત છે.

આવા કેસમાં કુલ ગ્રોસ આવક (કલમ 80 હેઠળ મળતી કપાતોને બાદ કરતા પહેલાં) ઉપરોક્ત મુક્તિમર્યાદાથી વધુ હોય તો રિટર્ન ભરવું પડે.

આ ઉપરાંત દરેક કંપની અને પેઢીએ આઇટી રિટર્ન ભરવું ફરજિયાત છે, ભલે નફો થયો હોય કે નુકસાન.

આ ઉપરાંત તમારી આવક મૂળભૂત મુક્તિમર્યાદાથી ઓછી હોય પરંતુ

સીએ કરીમ લાખાણી કહે છે કે જે વ્યક્તિ કે પેઢીઓના ખાતાઓનું ઓડિટ કરાવવાની જરૂર નથી, તેમના માટે આઇટી રિટર્ન ભરવાની છેલ્લી તારીખ સામાન્ય રીતે 31 જુલાઈ હોય છે.

તમારી પાસે માત્ર પાન કાર્ડ હોય તેથી આઇટી રિટર્ન ભરવું ફરજિયાત નથી થઈ જતું. તમારી કુલ આવક અને બીજી કેટલીક બાબતો પર તેનો આધાર હોય છે.

જેમ કે ઉપર જણાવ્યું તે પ્રમાણે ચાલુ ખાતામાં એક કરોડથી વધુ જમા કરાવ્યા હોય, બચત ખાતામાં 50 લાખથી વધુ જમા કરાવ્યા હોય, વિદેશયાત્રા માટે બે લાખથી વધુ ખર્ચ કર્યો હોય.

કરીમ લાખાણી કહે છે કે, “એક વાર તમે આઇટી રિટર્ન ભરવાનું શરૂ કરો એટલે દર વર્ષે રિટર્ન ભરવું જ એવું જરૂરી નથી, સિવાય કે તમે તે વર્ષમાં આવકવેરાના નિયમો પ્રમાણે રિટર્ન ભરવા માટે પાત્ર હોવ.”

“એટલે કે કોઈ વર્ષમાં કુલ આવક મૂળભૂત મુક્તિમર્યાદાથી ઓછી હોય અને બીજી કોઈ શરતો પૂર્ણ થતી ન હોય તો તે વર્ષે રિટર્ન ભરવાની જરૂર નથી.”

“ઉદાહરણ તરીકે 2023-24ના આકારણી વર્ષમાં તમારી આવક ત્રણ લાખ રૂપિયા હોવાના કારણે રિટર્ન ભર્યું હોય, પરંતુ 2024-25ના આકારણી વર્ષમાં તમારી આવક ઘટીને બે લાખ રૂપિયા થઈ જાય, તથા તમે રિટર્ન ફરજિયાત બને તેવી કોઈ શરતને પૂર્ણ કરતા ન હોવ, તો તે વર્ષ માટે આઇટી રિટર્ન ભરવું ફરજિયાત નથી.”

જોકે, લાખાણીની સલાહ છે કે નિયમિતતા માટે આઇટી રિટર્ન ભરવું સલાહભર્યું છે. તેનાથી નાણાકીય શિસ્ત જળવાશે અને ભવિષ્યમાં લોન મેળવવામાં સરળતા રહેશે.

આ ઉપરાંત તમારો ટીડીએસ કપાયો હોય અને કુલ આવક કરપાત્ર ન હોય ત્યારે રિફંડ મેળવવા માટે આઇટી રિટર્ન ભરવું પડે. એક વખત રિફંડના ક્લેમ માટે રિટર્ન ભરવાનું શરૂ કરો, ત્યાર પછી ટીડીએસના રિફંડ માટે દર વર્ષે આઇટી રિટર્ન ભરવું પડી શકે.

તેવી જ રીતે ધંધાકીય નુકસાનને આગામી વર્ષોમાં સેટ-ઑફ કરવા માટે દર વર્ષે તમારે રિટર્ન ભરવું પડે, ભલે પછી તમારી આવક મુક્તિમર્યાદા કરતા ઓછી હોય.

કોઈ વર્ષમાં આવક ન હોવાના કારણે વ્યક્તિએ આઇટી રિટર્ન ભર્યું ન હોય તો બીજા વર્ષે પણ રિટર્ન ફાઇલ કરી શકાય છે.

માત્ર રિટાયર થવાથી કે કામકાજ છોડી દેવાથી આઇટી રિટર્ન ભરવાની જવાબદારી સમાપ્ત નથી થતી.

રિટાયરમેન્ટ પછી કે કામ કરવાનું છોડી દીધા પછી પણ આઇટી રિટર્ન ભરવું પડશે કે નહીં તેનો આધાર કેટલીક બાબતો પર છે.

આવકઃ નિવૃત્તિ પછી તમારી આવકના સ્રોત કયા છે? તમને પેન્શન મળે છે? તમને બીજી કોઈ આવક જેમ કે બૅન્ક વ્યાજ, ભાડાની આવક, શૅરબજારની આવક વગેરે છે? જો આ બધી આવકનો સરવાળો મૂળભૂત મુક્તિમર્યાદા કરતાં વધુ હોય તો આઇટી રિટર્ન ભરવું પડશે.

પેન્શનઃ નિવૃત્તિ પછી મળતું પેન્શન પણ આવક ગણાય અને તેના પર આવકવેરો લાગે છે. પેન્શનની આવક મુક્તિમર્યાદાથી વધુ હોય તો આઇટી રિટર્ન ભરવું પડે.

બૅન્ક વ્યવહારોઃ રિટાયરમેન્ટ પછી બૅન્ક ખાતામાં મોટા વ્યવહાર થતા હોય, જેમ કે એક કરોડથી વધુ રૂપિયા ખાતામાં જમા થયા હોય, વિદેશયાત્રા પર બે લાખથી વધુ ખર્ચ થયો હોય, તો કરદાતાની આવક મુક્તિમર્યાદાથી ઓછી હોય તો પણ આઇટી રિટર્ન ભરવું પડે.

ટૅક્સ રિફંડનો દાવોઃ નિવૃત્તિ અગાઉ પગારમાંથી વધુ ટીડીએસ કપાયો હોય અને તેનું રિફંડ મેળવવું હોય તો આઇટી રિટર્ન ભરવું પડશે.

હા, નિવૃત્ત વ્યક્તિની આવક મુક્તિમર્યાદાથી ઓછી હોય, બીજી કોઈ શરતો પૂર્ણ થતી ન હોય તો રિટર્ન ફાઇલ કરવું ફરજિયાત નથી, પરંતુ રિફંડ ક્લેમ કરવા કે બીજાં કારણસર સ્વૈચ્છિક રીતે રિટર્ન ભરી શકાય.

આવકવેરા નિષ્ણાતો રેગ્યુલર અને સમયમર્યાદાની અંદર ઇન્કમટૅક્સ રિટર્ન ભરવાની સલાહ આપે છે. તેનાં કેટલાંક કારણો છેઃ

રેગ્યુલર આવકવેરા રિટર્ન ભરવાથી ફાયદા છે, જ્યારે રિટર્ન ન ભરવાના કેટલાક નુકસાન છે. જેમ કે,

ભારતીય કરદાતાઓમાં આવકવેરા રિટર્ન તથા પાન કાર્ડને લઈને ઘણી ખોટી ધારણા છે. સીએ કરીમ લાખાણીએ આવી કેટલીક ગેરમાન્યતાની યાદી આપી છે.

ગેરમાન્યતાઃ કંપનીએ ટીડીએસ કાપી લીધો હોય તો રિટર્ન ભરવાની જરૂર નથી

હકીકતઃ તમારી કુલ આવક મૂળભૂત મુક્તિમર્યાદા કરતાં વધુ હોય તો રિટર્ન ભરવું ફરજિયાત છે, ભલે પછી ટીડીએસ કપાયો હોય.

ગેરમાન્યતાઃ મારી આવક કરપાત્ર નથી તેથી રિટર્ન ભરવાની જરૂર નથી

હકીકતઃ તમારી આવક મૂળભૂત મુક્તિમર્યાદાથી ઓછી હોય તો સામાન્ય રીતે રિટર્ન ભરવું જરૂરી નથી, પરંતુ ઉપર જણાવ્યા મુજબ બૅન્ક વ્યવહારો, વિદેશયાત્રા વગેરેમાં મોટા ખર્ચ હોય તો રિટર્ન જરૂરી છે.

ગેરમાન્યતાઃ માત્ર પગારદાર લોકોએ રિટર્ન ભરવાનું હોય છે

હકીકતઃ જે કોઈની કુલ આવક મુક્તિમર્યાદાથી વધુ હોય તેણે રિટર્ન ભરવું પડે, ભલે પછી તે સ્વ-રોજગાર ધરાવતા હોય, ફ્રીલાન્સર હોય કે બિઝનેસ ધરાવતા હોય.

ગેરમાન્યતાઃ આઇટી રિટર્ન ભરવું બહુ જટિલ અને સમય માગી લેતું કામ છે

હકીકતઃ રિટર્ન ભરવાની પ્રક્રિયા હવે ઑનલાઇન છે અને બહુ સરળ છે. તમારી સાદી આવક હોય તો જાતે પણ રિટર્ન ભરી શકો છો. જરૂર પડે તો પ્રોફેશનલોની મદદ લઈ શકો.

ગેરમાન્યતાઃ ગિફ્ટ પર કોઈ ટૅક્સ નથી લાગતો તેથી તેને રિટર્નમાં બતાવવાની જરૂર નથી

હકીકતઃ ચોક્કસ સંબંધીઓ પાસેથી મેળવેલી ગિફ્ટ જ ટૅક્સ ફ્રી હોય છે. કેટલીક ગિફ્ટ પર ટૅક્સ લાગે છે અને રિટર્નમાં તે જાહેર કરવી પડે છે.

ગેરમાન્યતાઃ એક વખત રિટર્ન ભરવાનું શરૂ કરો એટલે દર વર્ષે ભરવું પડે

હકીકતઃ કોઈ વર્ષમાં તમારી આવક મુક્તિ મર્યાદાથી ઓછી હોય અને બીજી કોઈ શરત પૂર્ણ થતી ન હોય તો તમારે રિટર્ન ભરવાની જરૂર નથી.

બીબીસી માટે કલેક્ટિવ ન્યૂઝરૂમનું પ્રકાશન